(урывак)
На доме было напісана “boarding home”, але я ведаў, што ён будзе маёй магілай. Гэта быў адзін з тых занядбаных прытулкаў, куды трапляюць людзі, забракаваныя жыцьцём. Пераважна вар’яты. Хаця трапляюцца і старыя, якіх сем’і пакінулі паміраць ад самоты і не псаваць жыцьцё пераможцам.
―Тут табе будзе добра, ― кажа мая цётка, седзячы за стырном найноўшай мадэлі “Шэўрале”. ― Ты сам зразумееш, што нічога іншага ўжо зрабіць нельга.
Я і так разумею. Я амаль удзячны ёй, што яна знайшла мне гэты катух, дзе я магу жыць далей і ня мушу спаць недзе на зэдліку ў парку, у зашмальцаванай вопратцы, абкладзены торбамі з шмацьцём.
―Больш тут нічога ня зробіш.
Я разумею. Я ўжо перабываў у трох вар’ятнях з таго часу, як трапіў у Маямі, куды прыехаў шэсьць месяцаў таму, каб уцячы ад культуры, музыкі, літаратуры, тэлевізіі, спартовых падзей, гісторыі і філязофіі выспы з назваю Куба. Я не палітычны ўцякач. Я ўцякач татальны. Часам мне здаецца, што калі б я нарадзіўся ў Бразіліі, Вэнэсуэле або Скандынавіі, я таксама ўцёк бы з тамтэйшых вуліц, партоў і папасаў.
―Тут табе будзе добра, ― кажа мая цётка.
Я гляджу на яе. Яна строга на мяне пазірае. У ейных сухіх вачах няма літасьці. На доме напісана “boarding home”. Гэта адзін з прытулкаў для адкідаў жыцьця. Для істот з пустымі вачыма, сухімі шчокамі, бяззубымі ртамі, бруднымі целамі. Думаю, што толькі тут, у Злучаных Штатах, ёсьць падобныя месцы. Таксама іх называюць проста “homes”, дамы – і ўсё. Яны не належаць дзяржаве. Гэта прыватныя дамы, і адкрыць такі дом можа любы, атрымаўшы ад штату ліцэнзію і прайшоўшы нешта накшталт мэдычнага курсу.
―...такі ж бізнэс, як любы іншы, ― тлумачыць мне цётухна. ― Як пахавальнае бюро, оптыка, крама з адзеньнем. Плаціць будзеш трыста пэсо.
Мы адчынілі дзьверы. Усе былі там. Рэнэ і Пэпэ, двое разумова адсталых; Гільда, кволая бабулька, што ўвесь час абсцывае свае апранахі; Піно, змрочны і маўклівы дзядзька, які ўвесь час узіраецца з суворым выглядам у гарызонт; Рэес, аднавокі стары, з-пад ягонага шклянога вока ўвесь час выдзяляецца нейкая жоўтая вадкасьць; Іда, былая вялікая шышка; Луі, дужы янкі з жоўта-зялёнай скурай, які несупынна вые, як ашалелы воўк; Пэдро, стары індыян, магчыма – пэруанец, маўклівы сьведка несправядлівасьці сьвету; Тато, гомасэксуаліст; Напалеон, карузьлік; а таксама Каштан – дзевяностагадовы дзед, што ўмее толькі крычаць: “Дайце памерці! Дайце памерці! Дайце памерці!”
―Тут табе будзе добра, ― кажа мая цётка. ― Сярод лацінасаў.
Мы ідзём далей. Спадар Курбэлё, гаспадар Дому, чакае нас у сваёй прыёмнай. Ён быў мне агідны адразу? Цяжка сказаць. На ім, тлустым і рыхлым, быў недарэчны спартовы касьцюм, увянчаны тынэйджэрскай бейсбольнай кепкай.
―Дык гэта ён? ― з усьмешкай пытаецца ён цётухны.
―Ён самы, ― адказвае тая.
―Тут яму будзе добра, ― кажа Курбэлё, ― будзе жыць у адной вялікай сям’і.
Зірнуўшы на кнігу ў мяне пад пахай, ён пытаецца:
―Любіш чытаць?
Мая цётка паведамляе:
―Што “чытаць”! ― ён яшчэ і пісьменьнік.
―О! ― кажа Курбэлё, удаючы зьдзіўленьне. ― І што ты пішаш?
―Гаўно, ― ціха адказваю я.
―Лекі прынесьлі? ― пытаецца тады Курбэлё.
Цётухна шукае лекі ў барсэтцы.
―Так, ― кажа, ― “Мэлерыл”. Сто міліграмаў. Чатыры разы ў дзень.
―Добра, ― задаволена кажа спадар Курбэлё. ― То можаце яго нам пакінуць. Пра рэшту мы паклапоцімся.
Цётка зноў пазірае мне ў вочы. Гэтым разам мне здаецца, што я бачу ў ейным паглядзе цень літасьці.
― Тут табе будзе добра, ― запэўнівае яна. ― Нічога іншага ўжо зрабіць нельга.
---
Мяне зваць Ўільям Фігэрас, у пятнаццаць гадоў я быў ужо прачытаў вялікага Пруста, Гесэ, Джойса, Мілера, Мана. Яны былі для мяне як сьвятыя для шчырага хрысьціяніна. Дваццаць гадоў таму, на Кубе, я напісаў любоўны раман. Гэта была гісторыя каханьня між камуністам і буржуйкай, якая заканчвалася самагубствам іх абаіх. Раман так і не апублікавалі, мая гісторыя да шырокай публікі не дайшла. Дзяржаўныя спэцы ад літаратуры назвалі мой раман чарнухай, парнухай, а таксама блюзьнерствам, бо ў ім груба крытыкавалася камуністычная партыя. Потым я звар’яцеў. Мне пачалі зьяўляцца д’яблы на сьценах, я чуў галасы, якія мяне зьневажалі, і перастаў пісаць. Зь мяне выходзіла толькі пена, як з пашчы шалёнага сабакі. Аднаго дня, спадзеючыся, што зьмена краіны ўратуе мяне ад шаленства, я пакінуў Кубу і прыехаў у вялікую паўночнаамэрыканскую краіну. Тут мяне чакалі сваякі, якія нічога ня ведалі пра маё жыцьцё і ледзь мяне пазналі пасьля дваццаці гадоў расстаньня. Яны думалі, што прыедзе будучы пераможца, будучы прадпрымальнік, будучы плэйбой; будучы бацька сям’і, чый дом будзе поўны дзяцей і які будзе зь імі езьдзіць па выходных на пляж у шыкоўных машынах і насіць вопратку ад Жан Марка і П’ера Кардэна; а тым часам той, што ў дзень майго прылёту чакаў іх на лётнішчы, быў нейкі шаленец, бяззубы, худы і напалоханы, і яшчэ ў той жа дзень давялося здаць яго ў вар’ятню, бо ён злосна пазіраў на ўсю сям’ю, і замест абдымкаў і пацалункаў засыпаў іх лаянкай. Я ведаю, што для ўсіх стаў расчараваньнем. Асабліва для цётухны, якая чакала немаведама чаго. А прыехаў ― я. Ганьба. Жахлівая пляма на іхнай добрай сям’і дробных кубінскіх буржуа са здаровымі зубамі і паліраванымі пазногцямі, шыкоўнай скурай, у моднай вопратцы, з тлустымі залатымі ланцугам на шыях, з бліскучымі найноўшымі аўто і прасторнымі дамамі з кандыцыянэрам і ацяпленьнем, у якіх ні ў чым няма недахопу. Я ведаю, што ў дзень, калі я прыехаў, яны абмяняліся пасаромленымі позіркамі, зрабілі пару колкіх заўваг і разьехаліся ў сваіх машынах зь лётнішча прэч, абы толькі ўжо ніколі мяне ня бачыць. Так і сталася. Адзінай, хто захаваў вернасьць сямейным повязям, была мая цётухна Клятыльда, што ўзяла на сябе адказнасьць за мяне і тры месяцы апекавалася мною ў сваім доме. Пакуль урэшце аднаго дня на раду сябровак і астатніх сваякоў не пастанавіла завезьці мяне ў “boarding home”, то бок дом для чалавечага сьмецьця.
―Бо ты сам разумееш, што нічога іншага ўжо зрабіць нельга.
Я яе разумею.
---
“Пансіянат” быў калісьці пабудаваны як звычайны дом з шасьцю пакоямі. Магчыма, у ім спачатку жыла тыповая амэрыканская сям’я зь ліку тых, што далі з Маямі лататы пасьля таго, як туды пачалі ўцякаць ад камунізму кубінцы. Сёньня ў пансіянаце – дванаццаць маленечкіх пакояў, і ў кожным зь іх па два ложкі. Яшчэ ў доме ёсьць старэнны тэлевізар, які вечна не працуе, – ён стаіць у чымсьці накшталт гасьцёўні, разам з дванаццацьцю жорсткімі й расхістанымі крэсламі. У доме тры ўборныя, адной зь якіх (найлепшай) карыстаецца выключна шэф, спадар Курбэлё. У іншых дзьвюх вечна забітыя ўнітазы, бо некаторыя з жыхароў кідаюць туды старыя кашулі, прасьціны, фіранкі і іншую тканіну, якой яны падціраюцца. Спадар Курбэлё не выдае туалетнай паперы. Хаця паводле закону абавязаны. Побач з домам ёсьць сталоўка, якую трымае кубінка, мулатка, абвешаная рэлігійнымі пацеркамі й бранзалетамі, зваць яе Карыдад. Але яна не гатуе. Калі б яна гатавала, спадар Курбэлё вымушаны быў бы плаціць ёй на трыццаць долараў у тыдзень болей. А на такое спадар Курбэлё ў жыцьці ня пойдзе. Таму спадару Курбэлё, зь ягонай хамаватай прыбуржуенасьцю, даводзіцца самому штодня варыць нам баланду. Варыць ён яе проста: возьме жменю гароху альбо сачыўкі й закіне (плюх!) у скараварку. Можа, дакіне крыху молатага часнаку. Другая страва, рыс з чым-небудзь больш грунтоўным, паходзіць з хатняй сталоўкі званай “Сэзон” – яе гаспадары ведаюць, што гатуюць для вар’ятаў, таму абіраюць з свайго мэню найгоршае і адпраўляюць нам, абы адправіць, у двух вялізных нямытых рондлях. Па ідэі, яны мусілі б дасылаць нам ежы на дваццаць трох чалавек, але дасылаюць толькі на адзінаццаць. Спадар Курбэлё лічыць, што гэтага дастаткова. І ніхто не пратэстуе. Але ж калі ўсё-ткі раптам, то спадар Курбэлё, нават ня гледзячы на такога незадаволенага, кажа яму: “Табе не да спадобы? То раз так – гэць адсюль!” Але ж... Хто і куды сыдзе? Жыцьцё на вуліцы – жорсткае. Нават для вар’ятаў, чые мазгі адпачываюць недзе на месяцы. І спадар Курбэлё гэта ведае, таму зноў кажа: “Давай-давай, прастуй!” Але ніхто не сыходзіць. Той, хто разбухаў, апускае вочы, зноў бярэ лыжку і зноў моўчкі глынае сваю недавараную сачыўку.
Таму што ў пансіянаце ні ў кога нікога няма. У старой Іды ў Масачусэтсе двое сыноў, што ня хочуць пра яе чуць. Маўклівы Піно самотны і нікога ня ведае ў гэтай агромністай краіне. Рэнэ і Пэпэ, двое разумова адсталых, ну ніяк не ўжыліся б з сваякамі, якія іх не трываюць. Рэес, аднавокі стары, мае дачку ў Ньюпарце – тая ўжо пятнаццаць гадоў да яго не прыяжджае. Гільда, старая з запаленьнем мачавіка, ужо ня памятае нават свайго прозьвішча. У мяне ёсьць цётка... але “нічога іншага ўжо зрабіць нельга”. Усё гэта спадар Курбэлё ведае. Вельмі добра. Таму ён такі ўпэўнены, што пансіянат ніхто не пакіне, і што ён будзе надалей атрымліваць чэкі на трыста даляраў, якія амэрыканскі ўрад дасылае на кожнага з вар’ятаў у ягоным прытулку. Вар’ятаў усяго дваццаць тры; гэта сем тысяч дзьвесьце дваццаць два пэсо на месяц. Таму спадар Курбэлё мае дом у Корал-Гэйблс, усё па законе, а таксама ранчо з пародзістымі коньмі. Таму ён па выходных займаецца такім выкшталцоным спортам як падводная рыбная лоўля. Таму ў дзень нараджэньня ягоных дзяцей у мясцовай газэце друкуюць іхныя фатаздымкі, а сам ён ходзіць на сьвецкія вечарынкі ў фраку і з матыльком. Мая цётка зьехала, і погляд спадара Курбэлё рэзка пахаладзеў: цяпер ён вывучае мяне з поўнай абыякавасьцю.
―Хадзем, ― суха кажа ён і вядзе мяне па вузкім калідоры ў пакой нумар чатыры, дзе сьпіць яшчэ адзін вар’ят, чый храп нагадвае гук бэнзапілы.
―Вось твой ложак, ― кажа спадар Курбэлё, ня гледзячы на мяне. ― Вось твой ручнік, ― і паказвае на дзіравую анучу з жоўтымі плямамі. ― Вось твой шапік, а вось тваё мыла, ― ён дастае з кішэні палову белага мыла і ўручае мне. Цяпер усё сказана. Ён пазірае на гадзіньнік, бачыць, што спазьняецца, і выходзіць з пакою, зачыніўшы за сабою дзьверы. Тады я стаўлю валізу на падлогу, а свой маленькі партатыўны тэлевізар на шафу, наросхрыст адчыняю акно і сядаю на выдзелены мне ложак з анталёгіяй ангельскай паэзіі ў руках. Раскрываю кнігу наўдачу. Там верш Кольрыджа:
“Бог барані ад дэманаў
Цябе, стары матрос!
Ды што з табой?” ―Маёй стралой
Забіты альбатрос...
Дзьверы пакою раптам адчыняюцца і ўваходзіць нейкі здаравяк, з скурай бруднай, як вада ў лужыне. У ягонай руцэ бляшанка піва, зь якой ён некалькі разоў запар адсёрбвае, не спускаючы зь мяне краю вока.
―Ты новы? ― пытаецца ён урэшце.
―Так.
―Я Арсэньё. Калі Курбэлё няма ― я тут галоўны.
―Добра.
Ён глядзіць на маю валізу, мае кнігі, і ягоны погляд запыняеца на маім малым чорна-белым тэлевізары.
―Працуе?
―Так.
―Колькі заплаціў?
―Шэсьцьдзясят пэсо.
Ён зноў адсёрбвае, краем вока ўтаропіўшыся ў мой тэлевізар. Потым кажа:
―Есьці будзеш?
―Так.
―Ну і добра. Абед гатовы.
Ён паварочваецца і выходзіць з пакою, несупынна адсёрбваючы з бляшанкі. Я есьці не хачу, але мушу. Я важу ўсяго пятнаццаць фунтаў, і мая галава ад слабасьці матляецца на шыі туды-сюды. Людзі на вуліцы часам крычаць мне наўздагон: “Гліст!” Я кідаю анталёгію ангельскай паэзіі на ложак і зашпільваю гузікі на кашулі. Нагавіцы танчаць вакол майго поясу, як абруч. Я мушу есьці.
Я іду ў сталоўку.
Спадарыня Карыдад, адказная за разьмеркаваньне ежы між вар’ятамі, адразу ж паказвае мне адзінае незанятае месца. За тым жа сталом сядзяць: Рэес, аднавокі стары; Гільда, кволая бабулька, чыя вопратка сьмярдзіць мачой, і Пэпэ, найстарэйшы з двух тутэйшых разумова адсталых. Гэты стол называюць “сталом недатыкальных”, бо ніхто за абедам ня хоча сядзець нават побач зь ім. Рэес есьць рукамі, і ягонае агромністае шкляное вока, памерам з вока акулы, несупынна выдзяляе нейкую вадкасьць, якая доўгай жоўтай сьлязой зьвісае ажно на бараду. Гільда таксама есьць рукамі й пры гэтым сядзіць роўна, абапершыся на сьпінку крэсла, быццам маркіза, што частуецца далікатэсамі, таму палова ежы падае ёй у падол. Недаразьвіты Пэпэ есьць вялізнай лыжкай, што нагадвае шпаталь муляра; ён павольна й гучна шамкае сваімі бяззубымі сківіцамі, і ўвесь ягоны твар, нават вылупленыя буркалы, аблеплены гарошынкамі і рысінкамі. Я падношу да рота першую лыжку й памалу перажоўваю. Перажоўваю раз, другі, а на трэці разумею, што ня здолею праглынуць. Я выплёўваю ўсё гэта ў талерку й сыходжу прэч. Вярнуўшыся ў свой пакой я бачу, што няма майго тэлевізара. Я шукаю яго ў шафе і пад ложкам – яго няма нідзе. Тады я выходжу шукаць спадара Курбэлё, але ў ягоным кабінэце сядзіць Арсэньё, ягоны намесьнік. Сербануўшы з сваёй бляшанкі піва, ён мяне інфармуе:
―Курбэлё няма. Што такое?
―У мяне скралі тэлевізар.
―Ай-яй-яй, ― скрушна хітае ён галавой. ― Гэта ўсё Луі, ― дадае Арсэньё. ― Ён злодзей.
―Дзе гэты Луі?
―У пакоі нумар тры.
Я іду ў пакой нумар тры і знаходжу там амэрыканца Луі, які вітае мой прыход ваўчыным выцьцём.
―Ці-Ві?, кажу.
―Go to hell! ― у гневе выгукае ён. І зноў вые. Кідаецца на мяне і выштурхвае мяне ў плечы з свайго пакою. З страшным грукатам захлопвае за мною дзьверы.
Я пазіраю на Арсэньё. Той усьміхаецца. Але тут жа хавае ўсьмешку, захіліўшы твар бляшанкай зь півам.
―Будзеш? ― пытаецца ён, працягваючы мне бляшанку.
―Дзякуй, я ня п’ю. Калі вернецца спадар Курбэлё?
―Заўтра.
Ладна. Нічога ўжо ня зробіш. Я вяртаюся ў свой пакой і ўсім целам падаю на ложак. Падушка наскрозь прасьмярдзела потам. Потам іншых вар’ятаў, што тут жылі і высыхалі між гэтых чатырох сьценаў. Я адкідаю падушку як найдалей. Заўтра папрашу чыстую прасьціну, новую падушку і клямку, якую прымацую да дзьвярэй, каб ніхто ня мог сюды ўвайсьці без дазволу. Я гляджу ў столь. Столь сіняя, аблупленая, сьпярэшчаная дробнымі сьветла-карычневымі прусакамі. Што ж. Тут мне канец. Апошняя кропка, да якой я дайшоў. Пасьля гэтага пансіянату ўжо не існуе нічога. Толькі вуліца. Дзьверы зноў адчыняюцца. Гэта Гільда, кволая бабулька, што абсцыкаецца. Прыйшла папрасіць цыгарэту. Даю. Яна пазірае на мяне дабрадушнымі вачыма. За ейным жахлівым тварам я здольны пазнаць штосьці накшталт колішняй прыгажосьці. У яе надзвычайна пяшчотны голас. Ім яна апавядае мне сваю гісторыю. Кажа, што ніколі не была замужам. Яна нявіньніца. Кажа, ёй васямнаццаць гадоў. Яна шукае шляхотнага мужчыну з сур’ёзнымі намерамі, каб за яго выйсьці. Але толькі шляхотнага! ― а не абы якога.
―У вас прыгожыя вочы,― кажа яна ласкава.
―Дзякуй.
―Няма за што.
Я крыху паспаў. Сьніў, што знаходжуся ў нейкай кубінскай вёсцы, дзе няма ніводнай жывой душы. Дзьверы і вокны былі адчыненыя насьцеж, скрозь іх было відаць жалезныя ложкі, акуратна засьцеленыя чысьцюткімі белымі просьцінамі. Вуліцы былі доўгія і ціхія, усе дамы былі драўляныя. Я ў вусьцішы хадзіў па вёсцы, шукаючы, з кім пагаварыць. Але нікога не было. Толькі адкрытыя дамы, белыя ложкі і абсалютная цішыня. Ні каліўца жыцьця.
Я прачнуўся ўвесь спацелы. Вар’ят з суседняга ложку, што храпіць як бэнзапіла, цяпер ня сьпіць і нацягвае нагавіцы.
―Іду на працу, ― паведамляе ён мне. ― Я тут працую ў адной піццэрыі ў начную зьмену, плацяць шэсьць пэсо за ноч. А таксама даюць піццу і кока-колу.
Ён апранае кашулю й абуваецца.
―Я былы раб, ― кажа. ― Чалавек, які зноў нарадзіўся. У папярэднім жыцьці я быў гэбраем, што жыў у часы рымскіх цэзараў.
Ён выходзіць, бразнуўшы дзьвярыма. Я гляджу на вуліцу праз акно. Цяпер каля апоўначы. Я ўстаю з ложку і кіруюся ў гасьцёўню падыхаць сьвежым паветрам. Праходзячы міма пакою Арсэньё, дзяжурнага па госьпісе, я чую гукі змаганьня двух целаў і ўрэшце – пляск поўхі. Я іду сабе далей і сядаю ў расхістаны фатэль, што сьмярдзіць старым потам. Запальваю цыгарэту і адкідаю назад галаву, згадваючы, усё яшчэ са страхам, свой сон. Тыя белыя засланыя ложкі, тыя самотныя насьцеж адчыненыя дамы, і я, адзіная жывая душа ўва ўсёй вёсцы. Раптам бачу, што хтосьці, спатыкаючыся, выходзіць з Арсэньевай “дзяжуркі”. Гэта Гільда, кволая бабулька. Яна голая. За ёю Арсэньё, таксама голы. Мяне яны ня ўбачылі.
―Хадзі, ― кажа Арсэньё Гільдзе п’яным голасам.
―Не, ― адказвае яна. ― Мне туды баліць.
―Хадзі, дам табе цыгарэтку, ― кажа Арсэньё.
―Не. Баліць, кажу!
Я зацягваюся цыгарэтай, і Арсэньё заўважае мяне ў цемры.
―Хто тут?
―Я.
―Хто “я”?
―Новенькі.
Ён нешта мармыча, не ў гуморы, і вяртаецца ў свой пакой. Да мяне падыходзіць Гільда. Прамень сьвятла ад вулічнага ліхтара абмывае ейнае голае цела. Гэта цела, поўнае валасоў і глыбокіх западзін.
―Цыгарэткай пачастуеш? ― кажа яна салодкім галаском.
Я частую.
―Мне не падабаецца, калі мне засоўваюць у дупу, ― кажа яна. ― А гэты, нягоднік! ― паказвае яна на Арсэньеў пакой, ― нічога іншага і рабіць ня хоча.
Яна сыходзіць.
Я зноў кладу галаву на сьпінку фатэля. Я думаю пра Кольрыджа, аўтара “Кубла-Хана”: расчараваньне ў Францускай рэвалюцыі зьнішчыла й вылегчала яго як паэта. Але неўзабаве мае думкі перарываюцца. Пансіянат скаланаецца ад доўгага жудаснага крыку. У гасьцёўні зьяўляецца амэрыканец Луі, ягоны твар разьюшаны да непазнавальнасьці.
―Fuck your ass! ― крычыць ён у бок вуліцы, дзе ў гэты час нікога няма. ― Fuck your ass! Fuck your ass!
Ён б’е кулаком у люстра на сьцяне, тое падае на падлогу й разьбіваецца ўдрузг. Дзяжурны Арсэньё кажа лянівым голасам, не ўстаючы з ложку:
―Луі... Ю кам даў. Ю пігулка тумораў. Ю не ябі мазгі.
І Луі зьнікае ў цемры.
---
Сапраўдны шэф пансіянату ― Арсэньё. Спадар Курбэлё, хоць і завітвае сюды штодня (апроч суботы і нядзелі), але праз якія тры гадзіны сыходзіць. Гатуе баланду, рыхтуе на дзень прадпісаныя таблеткі, піша невядома што ў сваім тлустым нататніку й сыходзіць. А вось Арсэньё тут дваццаць чатыры гадзіны, безвыходна, ён нават па цыгарэты на рог ня выйдзе. Калі ён хоча закурыць, то пасылае некаторага з вар’ятаў у бар па цыгарэты. Калі захоча есьці, то пасылае па ежу ў найбліжэйшую карчму Піно, блазна на пабяганках. Таксама яму носяць піва, шмат піва, бо Арсэньё цэлы дзень не прасыхае. Ягоныя сябры клічуць яго Будвайзэр, паводле гатунку піва, якое ён п’е. Калі ён п’яны, ягоныя вочы робяцца злымі, голас робіцца (яшчэ больш!) грубым, а жэсты – няўклюднымі і нахабнымі. Тады ён ганяе падсрачнікамі аднавокага Рэеса, лазіць па шуфлядах вар’ятаў у пошуках грошай, ходзіць па пансіянаце з нажом, які часам дае недаразьвітаму Рэнэ, паказвае на Рэеса і кажа: “Зарэж яго!” І ў дадатак тлумачыць, як трэба: “Бі яго ў шыю, гэта самая мяккая частка”. Рэнэ бярэ нязграбнай рукою нож і рушыць на аднавокага старога. Ён хаатычна махае нажом, але ў старога так і не трапляе, бо для гэтага ў яго замала сіл. Тады Арсэньё саджае Рэнэ за стол, прыносіць пустую бляшанку з-пад піва і ўтыкае ў яе нож, прыгаворваючы: “Вось гэтак б’юць нажом!”, паказвае ён Рэнэ, “Так, так, так!”, і крамсае бляшанку, пакуль ад яе не застануцца адны дзіркі. Пасьля гэтага ён зноў чапляе нож на пояс, з усяе сілы дае аднавокаму старому падсрачнік і вяртаецца ў кабінэт спадара Курбэлё па новую бляшанку піва. “Гільда!”, чуецца адтуль неўзабаве. І прыходзіць Гільда, кволая бабулька, што сьмярдзіць мачой. Арсэньё праз вопратку мацае яе за похву і кажа: “Сёньня падмыйся!”
―Адчапіся ты! ― абурана пратэстуе Гільда. А Арсэньё рагоча. У ягоным роце таксама поўна гнілых зубоў, як і ўва ўсіх іртах пансіянату. Ягоны торс, квадратны й потны, ад грудзей да пупка перасякае шнар. Гэта яго ўдарылі нажом у турме пяць гадоў таму, калі ён сядзеў за крадзяжы. Спадар Курбэлё плаціць яму семдзесят пэсо на тыдзень. Але Арсэньё задаволены. У яго няма сям’і, прафэсіі, амбіцый па жыцьці – а тут, у пансіянаце, ён галоўны. Упершыню за ўсё жыцьцё Арсэньё мае пэўнасьць: Курбэлё ніколі яго ня звольніць. “Я для яго ўсё”, выкрыквае ён час ад часу. “Такога, як я, ён больш нідзе ня знойдзе”. І гэта праўда. За семдзесят пэсо на тыдзень Курбэлё ўва ўсіх Злучаных Штатах ня знойдзе другога такога памочніка як Арсэньё. Дзе там.
Я прачнуўся. У расхістаным фатэлі я заснуў і прачнуўся недзе а сёмай. Я прысьніў, што быў прыкаваны да нейкай скалы, і што мае пазногці былі доўгія і жоўтыя, як у факіра. Да скалы мяне ў сьне, каб пакараць, прыкавалі людзі, а вось над жывёлай усяго сьвету я меў надзвычайную ўладу. “Васьміногі!”, крыкнуў я, “прынясіце мне морскую ракавіну, на якой намаляваная статуя Свабоды!” І васьміногі, агромністыя й храсткавітыя, сумленна ўзяліся перабіраць сваімі мацунамі мільёны а мільёны морскіх ракавін. Знайшоўшы ракавіну, яны зь вялікімі цяжкасьцямі прытарабанілі яе на скалу, дзе я быў прыкаваны, і ўручылі яе мне з глыбокай пашанай і пакорай. Я паглядзеў на ракавіну, разрагатаўся і зь нечуванай пагардай шпурнуў яе ў акіян. Васьміногі плакалі ад маёй жорсткасьці буйнымі кракадзілавымі сьлязьмі. А я, насьмяяўшыся зь іхнага плачу, пракрычаў жудасным голасам: “Прынясеце мне яшчэ адну такую ж!”
Восьмая раніцы. Арсэньё яшчэ не прачнуўся, каб пакарміць нас сьняданкам. Галодныя вар’яты скучкаваліся ў тэлевізійным пакоі.
―Аэньё! ― крычыць затарможаны Пэпэ. ― Няанак! Няанак! Калі будзе няанак?
Але Арсэньё яшчэ не праспаўся і па-ранейшаму храпіць у сваім пакоі, задраўшы нос. Адзін з вар’ятаў уключае тэлевізар. Паказваюць прапаведніка, што расказвае пра Бога. Прапаведнік кажа, што ён сам быў у Ерусаліме. Бачыў Гетсэманскі сад. Паказваюць фатаздымкі мясьцін, па якіх хадзіў Бог. Раку Ярдан, чые воды такія чыстыя і спакойныя, кажа прапаведнік, што іх немагчыма забыць. “Я там быў”, кажа прапаведнік. “Празь дзьве тысячы гадоў я дыхаў прысутнасьцю Ісуса”. І плача. У ягоным голасе зьяўляюцца ноткі жалю. “Алелюя!”, кажа ён. Вар’ят пераключае канал. Знаходзіць гішпанамоўны. Цяпер кубінскі аглядальнік разважае пра міжнародную палітыку.
“Злучаныя Штаты не павінны даваць спуску”, кажа ён. “Камунізм інфільтраваў тутэйшае грамадзтва. Ён ува ўнівэрсітэтах, у газэтах, сярод інтэлектуалаў. Мы павінны вярнуцца ў вялікія часы Айзэнгаўэра”.
―Во-во! ― кажа побач са мной вар’ят па імі Эдзі. ― Штаты павінны паказаць, што маюць яйцы, і ўсіх паваліць. Найперш Мэксіку, тая поўная камуністаў. Потым Панаму. А там і Нікарагўа. І дзе б ні хаваўся камуніст, яго трэба падвесіць за яйцы. Камуністы адабралі ў мяне ўсё. Усё чыста!
―Што ў цябе адабралі, Эдзі? ― пытаецца Іда, былая вялікая шышка.
Эдзі адказвае:
―Тысячу гектараў зямлі, дзе ў мяне расло манга, трысьняг, какос... Усё чыста!
―У майго мужа адабралі гатэль і шэсьць дамоў у Гаване, ― кажа Іда. ― А яшчэ тры крамы, фабрыку панчох і рэстаран.
―Гандоны яны! ― кажа Эдзі. ― Таму Злучаныя Штаты павінны іх паваліць. Скінуць пяць-шэсьць атамных бомб. Зраўняць зь зямлёй!
Эдзі пачынае калаціць трасца.
―Зь зямлёй! ― кажа ён. ― Зь зямлёй!
Цяпер яго моцна калоціць. Настолькі, што ён падае з крэсла і працягвае калаціцца ўжо на падлозе.
―Зь зямлёй! ― гукае ён адтуль.
Іда крычыць:
―Арсэньё! У Эдзі прыступ.
Але Арсэньё і ні шум баравы. Тады Піно, маўклівы вар’ят, адыходзіцца да рукамыйніку і вяртаецца з шклянкай вады, якую вылівае Эдзі на галаву.
―Яму ўжо лепей, ― кажа Іда. ― Яму ўжо лепей. Выключце гэты мацюгальнік.
Тэлевізар выключаюць. Я ўстаю. Іду ў прыбіральню за малой патрэбай. Унітаз забіты прасьцінай, якую туды запхнулі. Я сікаю на прасьціну. Потым умываю твар з кавалачкам мыла, што ляжыць на ракавіне. Іду ў свой пакой па ручнік. Там мой сусед, што ўначы працуе ў піццэрыі, падлічвае грошы.
―Шэсьць пэсо зарабіў, ― кажа ён, хаваючы свой заробак у пулярэс. ― А яшчэ далі піццу і кока-колу.
―Я рады, ― кажу, выціраючыся ручніком.
Тады дзьверы рэзка адчыняюцца і зьяўляецца Арсэньё. Ён толькі ўстаў. Ягоныя калючыя валасы ўскалмачаныя, вочы заспаныя, апухлыя.
―Чуеш, ― кажа ён вар’яту, ― дай тры пэсо.
―Нашто?
―Не пераймайся. Я вярну.
―Ты ніколі не вяртаеш, ― пярэчыць вар’ят голасам дзіцяці. ― Ты толькі бярэш і ніколі не вяртаеш.
―Дай тры пэсо, ― паўтарае Арсэньё.
―Ня дам.
Арсэньё падыходзіць да вар’ята, бярэ яго адной рукой за горла, а другой абшуквае ягоныя кішэні. Знаходзіць пулярэс. Дастае чатыры пэсо, рэшту кідае на ложак. Потым паварочваецца да мяне і кажа:
―Калі хочаш, можаш сказаць Курбэлё, што ты бачыў. Стаўлю дзесяць да аднаго, што ён паверыць мне.
Ён выходзіць з пакою, не зачыніўшы дзьвярэй, і крычыць на ўвесь калідор:
―Сьняданак!
І вар’яты сунуцца за ім гуртом у кірунку сталоўкі.
Вар’ят, які працуе ў піццэрыі, падбірае два пэсо, што яму засталіся, усьміхаецца й радасна ўскрыквае:
―Сьняданак! У самы раз! Я галодны, як воўк!
І выходзіць у калідор. Я заканчваю выціраньне ручніком. Разглядаю сябе ў насьценным люстры, поўным шэрых хмарак. Пятнаццаць гадоў таму я быў харашун. У мяне былі жанчыны. Я з фанабэрыяй нёс сваё аблічча па сьвеце. Цяпер... цяпер...
Я бяру анталёгію ангельскай паэзіі й іду сьнедаць.
Арсэньё дзеліць сьняданак. Сёньня толькі халоднае малако. Вар’яты скардзяцца, што няма кукурузных шматкоў.
―Гэта вы Курбэлё скажыце, ― абыякава раіць Арсэньё.
Потым ён неахвоча бярэ бутлю малака і рэзка разьлівае яго па шклянках. Палова праліваецца на падлогу. Я бяру шклянку з малаком і тут жа, на месцы, адным рыўком яе выпіваю. Выходжу з сталоўкі. Зноў заходжу ў галоўны будынак і зноў сядаю ў расхістаны фатэль. Але перад тым яшчэ ўключаю тэлевізар. Зьяўляецца вядомы сьпявак па мянушцы Пума, яго абагаўляюць усе жанчыны ў Маямі. Ён круціць сракай. Сьпявае: “Жыве, жыве, жыве вызваленьне”. Жанчыны ў публіцы шалеюць. Пачынаюць кідаць яму кветкі. Пума, адзін з тых мужчын, ад якога тырчаць маямскія бабы. Тыя самыя, што нават ня кінуць на мяне вокам, калі я праходжу міма, а калі й кінуць, то толькі каб мацней сьціснуць сьцёгны і баязьліва паскорыць хаду. Дык вось ён які, Пума. Ён без паняцьця, хто такі Джойс, дый яму гэта да сракі. Ён у жыцьці ня будзе чытаць Кольрыджа, на халеру. Ня будзе вывучаць “Васямнаццатага брумэра” Карла Маркса. Ніколі не аддасьць сябе ўсяго нейкай ідэалёгіі й потым не адчуе, што яна яму здрадзіла. Ягонае сэрца ніколі не падскочыць ад ідэі, у якую ён цьвёрда і адчайна паверыць. Ён памрэ, ня ўведаўшы, што за чэрці былі Луначарскі, Булганін, Троцкі, Каменеў ці Зіноўеў. Ніколі не адчуе радасьці ад удзелу ў рэвалюцыі, ані скрухі пасьля таго, як будзе ёю зжэрты. Ніколі не даведаецца, што такое Машына. Ніколі.
